W momencie śmierci bliskiej osoby wielu spadkobierców staje przed trudnymi decyzjami – również prawnymi. Jedną z nich jest pytanie, czy możliwe jest zrzeczenie się spadku już po śmierci spadkodawcy. Choć w potocznym rozumieniu te pojęcia bywają mylone, prawo rozróżnia zrzeczenie się dziedziczenia i odrzucenie spadku, a ich skutki są zupełnie inne. W tym artykule wyjaśniamy, kiedy i w jaki sposób można skutecznie odrzucić spadek, jak wygląda procedura i na co trzeba uważać, by nie odziedziczyć również długów. Podpowiadamy też, co zrobić, gdy termin na złożenie oświadczenia minął oraz dlaczego warto znać podstawy prawa spadkowego.

Najważniejsze wnioski:

• Zrzeczenie się spadku a jego odrzucenie to dwa różne pojęcia.

• Po śmierci spadkodawcy możliwe jest tylko odrzucenie spadku.

• Odrzucenie musi nastąpić w terminie 6 miesięcy od dnia, gdy spadkobierca dowiedział się o tytule powołania.

• Brak złożenia oświadczenia skutkuje przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

• Procedura wymaga złożenia oświadczenia w sądzie lub u notariusza.

Spis treści:

• Czym jest zrzeczenie się dziedziczenia?

• Czym jest odrzucenie spadku?

• Jakie są terminy i procedura odrzucenia spadku?

• Co, jeśli termin już minął?

• Często zadawane pytania

• Podsumowanie

Czym jest zrzeczenie się dziedziczenia?

Zrzeczenie się dziedziczenia to umowa zawierana za życia spadkodawcy pomiędzy nim a potencjalnym spadkobiercą. Na jej podstawie osoba uprawniona do dziedziczenia zrzeka się swojego prawa do przyszłego spadku, a skutki tej decyzji obejmują również jej zstępnych – chyba że postanowiono inaczej. Umowa taka musi być zawarta w formie aktu notarialnego, w przeciwnym razie jest nieważna. W praktyce zrzeczenie się dziedziczenia wykorzystywane jest rzadziej niż odrzucenie spadku – najczęściej w sytuacjach rodzinnych konfliktów lub planowania sukcesji majątku. Warto pamiętać, że taka umowa może być później uchylona, ale tylko za zgodą obu stron. Jeśli spadkodawca już nie żyje, zrzeczenie nie jest możliwe – pozostaje tylko droga odrzucenia spadku, uregulowana przez prawo spadkowe.

Czym jest odrzucenie spadku?

Odrzucenie spadku to formalne oświadczenie złożone przez spadkobiercę po śmierci spadkodawcy, w którym rezygnuje on z prawa do dziedziczenia. Ma to ogromne znaczenie w przypadku, gdy w skład spadku wchodzą nie tylko aktywa, ale również zobowiązania – np. długi, kredyty, niespłacone pożyczki czy zaległości podatkowe. Po nowelizacji przepisów, brak reakcji w ustawowym terminie skutkuje przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co chroni spadkobiercę przed odpowiedzialnością ponad wartość aktywów. Mimo to, w wielu przypadkach korzystniejsze bywa całkowite odrzucenie spadku, by uniknąć późniejszych problemów. Odrzucenie działa ze skutkiem wstecznym – tak jakby dana osoba nigdy nie była powołana do dziedziczenia. W jej miejsce wchodzą zstępni – dzieci, wnuki – którzy również muszą samodzielnie złożyć oświadczenia, jeśli nie chcą dziedziczyć.

Jakie są terminy i procedura odrzucenia spadku?

Na odrzucenie spadku mamy 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule powołania – najczęściej od dnia śmierci spadkodawcy, ale nie zawsze. W przypadku dziedziczenia testamentowego ten termin liczony jest od dnia ogłoszenia testamentu. Oświadczenie o odrzuceniu można złożyć przed sądem rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania lub u notariusza – forma jest dowolna, ale wymaga osobistego stawiennictwa i dokumentu tożsamości. Nie można tego dokonać ustnie, mailowo ani telefonicznie – musi to być formalne, pisemne oświadczenie. Koszt odrzucenia u notariusza to około 100–150 zł, ale warto ponieść ten wydatek, by uniknąć późniejszych problemów z długami. Jeśli odrzuca się spadek w imieniu małoletniego dziecka, konieczna jest wcześniejsza zgoda sądu rodzinnego.

Co, jeśli termin już minął?

Jeżeli 6-miesięczny termin na odrzucenie spadku minął, spadkobierca automatycznie nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to ograniczenie odpowiedzialności za długi do wysokości aktywów wchodzących w skład spadku, ale nie zawsze jest to korzystne – szczególnie jeśli spis inwentarza nie został sporządzony. W wyjątkowych sytuacjach – np. jeśli spadkobierca nie wiedział o powołaniu lub został celowo wprowadzony w błąd – możliwe jest złożenie wniosku o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia. Takie sprawy wymagają jednak szczegółowego uzasadnienia i najlepiej przeprowadzać je z pomocą prawnika od prawa spadkowego. W praktyce im szybciej zareagujesz, tym większa szansa na skuteczną obronę.

Często zadawane pytania

Czy mogę odrzucić spadek ustnie albo przez e-mail?
Nie. Oświadczenie musi być złożone osobiście w sądzie lub u notariusza – tylko taka forma jest skuteczna.

Czy mogę odrzucić spadek w imieniu dziecka?
Tak, ale wymaga to wcześniejszej zgody sądu rodzinnego – dopiero po jej uzyskaniu można złożyć oświadczenie.

Czy po odrzuceniu spadku mam jeszcze jakieś obowiązki?
Nie – prawnie traktowany jesteś tak, jakbyś nigdy nie był powołany do dziedziczenia.

Podsumowanie

Zrzeczenie się dziedziczenia i odrzucenie spadku to dwie różne instytucje, które działają na innych zasadach i w innym czasie. Po śmierci spadkodawcy jedyną dostępną formą rezygnacji z dziedziczenia jest formalne odrzucenie spadku, które musi zostać złożone w określonym terminie. To decyzja, której skutki prawne są daleko idące – zarówno dla Ciebie, jak i Twoich zstępnych. Z uwagi na skomplikowanie przepisów prawa spadkowego, warto skonsultować swoją sytuację z doświadczonym prawnikiem. Prawidłowo złożone oświadczenie uchroni Cię przed niechcianymi długami i sprawi, że proces dziedziczenia przebiegnie bezpiecznie i zgodnie z Twoją wolą.