Testament to dokument, w którym spadkodawca rozporządza swoim majątkiem na wypadek śmierci. Nie oznacza to jednak, że może całkowicie pominąć najbliższych krewnych. Polskie prawo spadkowe przewiduje instytucję zachowku, która chroni interesy osób najbliższych zmarłemu.

W artykule wyjaśniamy, kto może ubiegać się o zachowek, jakie są warunki jego dochodzenia oraz jakie kroki należy podjąć, aby uzyskać należne świadczenie.

Najważniejsze wnioski

• Zachowek przysługuje najbliższym krewnym, którzy zostali pominięci w testamencie.
• Uprawnionymi do zachowku są zstępni (dzieci, wnuki), małżonek i rodzice spadkodawcy.
• Wysokość zachowku wynosi połowę lub dwie trzecie udziału spadkowego, w zależności od sytuacji.
• Roszczenie o zachowek przedawnia się po 5 latach od ogłoszenia testamentu.

Spis treści

1. Czym jest zachowek i komu przysługuje?
2. Jak oblicza się wysokość zachowku?
3. Kiedy można dochodzić zachowku?
4. Czy zachowek można obniżyć lub uniknąć jego zapłaty?
5. Jak wygląda procedura sądowego dochodzenia zachowku?
6. Często zadawane pytania

Czym jest zachowek i komu przysługuje?

Zachowek to roszczenie przysługujące określonym osobom, które zostały pominięte w testamencie lub otrzymały w spadku mniej, niż wynikałoby z ustawowego podziału majątku. Celem zachowku jest ochrona interesów najbliższej rodziny spadkodawcy.

Prawo do zachowku przysługuje:

• Zstępnym – dzieciom i wnukom spadkodawcy,
• Małżonkowi – jeśli w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim,
• Rodzicom – jeśli w momencie śmierci spadkodawcy byli powołani do spadku z ustawy.

Osoby te mogą dochodzić zachowku, jeśli zostały pominięte w testamencie lub otrzymały mniejszy udział niż im się należy.

Jak oblicza się wysokość zachowku?

Wysokość zachowku zależy od wartości spadku i udziału spadkowego, jaki przysługiwałby danej osobie w przypadku dziedziczenia ustawowego.

• Połowa udziału ustawowego – jeśli osoba uprawniona jest pełnoletnia i nie jest trwale niezdolna do pracy.
• Dwie trzecie udziału ustawowego – jeśli osoba uprawniona jest małoletnia lub trwale niezdolna do pracy.

Przykład: Jeśli zmarły pozostawił po sobie żonę i dwoje dzieci, to każde z nich dziedziczyłoby po 1/3 majątku. Jeżeli jedno z dzieci zostało pominięte w testamencie, przysługuje mu zachowek w wysokości połowy lub dwóch trzecich tej wartości.

Kiedy można dochodzić zachowku?

Zachowku można dochodzić po otwarciu testamentu i stwierdzeniu, że uprawniony został pominięty w dziedziczeniu lub otrzymał zbyt mały udział w majątku.

• Termin na zgłoszenie roszczenia o zachowek wynosi 5 lat od ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku.
• Jeśli spadkobierca nie chce dobrowolnie wypłacić zachowku, można wystąpić z pozwem do sądu.
• Spadkobierca może spłacić zachowek jednorazowo lub w ratach, jeśli sąd wyrazi na to zgodę.

Czy zachowek można obniżyć lub uniknąć jego zapłaty?

W pewnych przypadkach możliwe jest uniknięcie lub obniżenie zachowku:

• Darowizny dokonane za życia spadkodawcy – jeśli uprawniony do zachowku otrzymał wcześniej darowiznę, jej wartość może zostać zaliczona na poczet zachowku.
• Wydziedziczenie – jeśli spadkodawca w testamencie wydziedziczył daną osobę (np. z powodu rażącej niewdzięczności), traci ona prawo do zachowku.
• Zrzeczenie się zachowku – osoba uprawniona może za życia spadkodawcy podpisać umowę o zrzeczenie się roszczenia.
• Trudna sytuacja finansowa spadkobiercy – sąd w wyjątkowych sytuacjach może obniżyć zachowek, jeśli jego zapłata byłaby zbyt obciążająca dla zobowiązanego.

Jak wygląda procedura sądowego dochodzenia zachowku?

Jeśli spadkobierca nie chce dobrowolnie zapłacić zachowku, uprawniony może skierować sprawę do sądu.

1. Wezwanie do zapłaty – warto najpierw wysłać do spadkobiercy oficjalne pismo z żądaniem wypłaty zachowku.
2. Pozew o zachowek – jeśli wezwanie nie przynosi skutku, należy złożyć pozew do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania spadkobiercy.
3. Postępowanie sądowe – sąd przeanalizuje wartość spadku, udział ustawowy i zasądzi odpowiednią kwotę zachowku.
4. Egzekucja zachowku – jeśli zasądzony zachowek nie zostanie wypłacony dobrowolnie, można skierować sprawę do komornika.

Często zadawane pytania

Czy można dostać zachowek, jeśli nie było testamentu?
Nie. Zachowek przysługuje jedynie wtedy, gdy testament pomija uprawnionych do spadku.

Czy rodzeństwo zmarłego ma prawo do zachowku?
Nie. Do zachowku uprawnieni są tylko małżonek, dzieci, wnuki i rodzice.

Czy darowizny z ostatnich lat liczą się do spadku?
Tak. Darowizny uczynione przez spadkodawcę za życia mogą być doliczone do wartości spadku i wpływać na wysokość zachowku.

Czy zachowek można przekazać w spadku?
Tak, jeśli uprawniony do zachowku zmarł przed dochodzeniem roszczenia, jego prawo przechodzi na spadkobierców.